Immuunsysteem, microbioom en biologische klok deel 1

Circadiane verstoringen hebben impact op de gezondheid. Met name het immuunsysteem, maar ook hart- en vaten hebben te lijden van een ritme dat afwijkt van de natuurlijke dag en nacht. Moeheid kan over het hoofd worden gezien als symptoom. 

Er zijn twee groepen mensen bij wie we de gevolgen van circadiane verstoring goed kunnen zien: mensen die in ploegendiensten werken en mensen die veel verre reizen maken (zoals stewardessen en piloten) waardoor ze chronisch last hebben van een jetlag. De symptomen van een jetlag geven een duidelijk beeld van wat de symptomen zijn van circadiane verstoringen voor het lichaam. Deze symptomen zijn gekwantificeerd in de Columbia Jet Lag Scale en recent ook in de Charité Jet Lag Scale, een Duits initiatief om jetlag symptomen te meten (2015).

Vermoeidheid

Eén symptoom voert de lijst aan en dat is moeheid. Daarnaast is slaperigheid en wakker worden op de ‘verkeerde’ momenten kenmerkend, net als problemen met de concentratie en of de stemming. Symptomen van het maagdarmkanaal krijgen minder aandacht, maar ze horen er ook bij (en zijn des te interessanter nu meer bekend is over de link met het microbioom). Mensen met een jetlag kunnen last hebben van honger op de verkeerde momenten, maar ook maag- en darmklachten zoals misselijkheid, verstopping, een opgeblazen gevoel en diarree komen voor. 

Bij mensen in ploegendienst kunnen dergelijke problemen een chronisch karakter krijgen. De maagdarmklachten en slaapproblemen worden permanent, er is een grotere kans op depressie. Ook kan het werken in ploegendiensten ten koste gaan van seksualiteit en vruchtbaarheid, waarbij we een duidelijke relatie zien met de hormonale verstoring. Op lange termijn, bij chronische verstoringen van het dag-nachtritme is er een grotere kans op hart- en vaatziekte, overgewicht en (borst)kanker. Bij dat laatste spelen epigenetische veranderingen een rol, zoals de methyleringstoestand van miR-34b (stukje micro-RNA code) die verschuift richting tumorpromotie.

Als iemand zich met deze klachten presenteert, denkt de gezondheidsprofessional misschien niet meteen aan de ploegendienst, of, nog minder voor de hand liggend: een verstoord bioritme door blootstelling aan kunstlicht en beeldschermen (met name ’s avonds want ook dat kan een reden zijn dat het dag-nachtritme verstoord raakt). Maar als andere oorzaken voor de klachten zijn uitgesloten, is het zeker de moeite waard om samen met de patiënt eens goed naar het dag-nachtritme te kijken.

Hersenen

Verstoringen van de biologische klok kunnen, naast vermoeidheid, leiden tot neurologische veranderingen zoals geheugenproblematiek, dementie, stemmingsstoornissen en angststoornissen.

Longen en hart

Mogelijke langetermijngevolgen van een biologische klok die te vaak verstoord raakt, zijn veranderingen aan het cardiovasculaire systeem. Hierbij kan men denken aan hartaanval, hersenbloeding of een TIA. 

Lever, alvleesklier, nieren

De biologische klok is betrokken bij de stofwisseling van lever, alvleesklier en nieren. Stofwisselingsveranderingen kunnen onder andere obesitas en diabetes tot gevolg hebben.

Borst en prostaat

Verstoringen van de biologische klok kunnen op langere termijn wellicht leiden tot een verhoogde oncogene activiteit en een verlaagde genactiviteit op het gebied van tumorsuppressie.

Gonaden en baarmoeder

Verstoringen kunnen leiden tot onvruchtbaarheid, een laag geboortegewicht van het nageslacht en vroeggeboorte.

In ons volgende enews verschijnt het derde deel van deze vijfdelige serie over immuunsysteem, microbioom en biologische klok: ‘Evolutionaire achtergrond en verklaringsmodellen’. Het volledige, rijkelijk geïllustreerde  e-book over dit onderwerp kunt u hier downloaden . Daarin vindt u ook alle wetenschappelijke referenties.